Encyclopedie voor iedereen

De eerste druk was van 1933. De derde, 'geheel herziene en uitgebreide' druk van 1937. Mijn tweede druk moet er dus ergens tussen in zitten. Ik vind geen jaartal in het colofon, en kon de editie ook niet in de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek vinden. En als het daar niet in staat, staat het nergens, zo leerde ik vroeger op de bibliotheekopleiding al.

De encyclopedie voor iedereen dus. Slechts een band groot, samengesteld onder leiding van Jan Kooy en uitgegeven door De Haan in Utrecht en Kluwer in Deventer. Alfabetisch in trefwoorden. Niet in pagina's, maar in kolommen. Twee per pagina, in totaal 1770. In oude spelling begint het voorwoord als volgt: In de Nederlandsche taal ontbrak tot dusverre een naslagwerk van handig formaat, dat door zijn geringen omvang op geen schrijftafel en in geen huiskamer in den weg lag. dat desnoods in den zak kon worden meegenomen, maar dat nochtans door de alomvattendheid van zijn inhoud geen aanspraak mocht maken op den naam van Encyclopedie.

De KB catalogus leert mij verder dat het boek nog een negende druk heeft gekend, uitgegeven in 1978. De oorspronkelijke samensteller en redacteuren zullen toen al wel lang overleden zijn geweest. Bovendien was het in de jaren zeventig juist mode een encyclopedie van formaat in huis te hebben. We hadden zelfs speciale eikenhouten wandmeubels, om onder andere de Winkler Prins goed zichtbaar in te kunnen stallen.

Dit exemplaar zou op de bibliotheekopleiding geen encyclopedie genoemd zijn, denk ik. Eerder een Woordenboek met plaatjes. Want de omschrijvingen van de afzonderlijke trefwoorden zijn wel heel erg summier. De afbeeldingen zijn hoofdzakelijk in zwart wit, maar dat kan ook uit kostenbesparing zijn geweest. Kleurendruk was duur in die tijd, en dan zou de encyclopedie immers niet meer 'voor iedereen' kunnen zijn.

Wat er in staat? Van alles eigenlijk. Alfabetisch, uiteraard. Het begint steeds met de letter in kwestie en daarna de andere woorden, elk ook weer alfabetisch. Aagten is bijvoorbeeld het nonnenklooster in Delft, een Jaar een tijdvak waarin de aarde om de zon loopt en Ra een scheikundig symbool van radium. Verder is het vooral een nostalgisch kijk- en bladerboek, met de werking van een televisie en een radio schematisch uitgebeeld, foto's van het snelste stoomschip van het moment, de snelste Duitsche trein tusschen Hamburg en Berlijn en foto's van de sport hardloopen, dat we toen nog met twee o's schreven.

Nee, anderhalve meter encyclopedie heb ik niet in mijn kast. Wel een paar oude exemplaren die de moeite van het bewaren waard zijn. Deze, bijvoorbeeld. Ongetwijfeld ergens op een rommelmarkt voor een paar centen op de kop getikt. Zo ben ik ook aan een Winkler Prins van voor de oorlog gekomen. Die bestond toen ook nog maar uit twee delen. Dat werden er uiteindelijk iets van zesentwintig. Ook leuk, zo'n voorloper. Daarover een andere keer.