Hazenhart

Het origineel stamt uit 1932. Deze Witte Raven is de vijfde druk, uit 1962. Acht jaar later zou het nogmaals als pocket worden uitgegeven. Met illustraties van Herry Behrens onder het pseudoniem Herson. En in een nieuwere spelling Hazehart. Een grote letter-versie verscheen in 1991. En nota bene nog in 2002 zou dit verhaal, samen met Pim de Stoetel, als omnibus worden uitgegeven, onder de titel Perikelen.

Blijkbaar was het verhaal van de tante van Ann, die een onderdanige vrouw lijkt, maar gaandeweg steeds zelfstandiger wordt, een misdaad voorkomt en een verloving voor Ann voor elkaar weet te krijgen, zeer gewild. Of kwam dat nou alleen omdat het een Van Marxveldt is? En die boeken nou eenmaal een onsterfelijke status hebben gekregen?

Hoewel de schrijfster met name uit nostalgie nog steeds gelezen wordt, doet met name Hazenhart toch erg verouderd aan, zo luidt de recensie uit 2002. Veel dialoog die indertijd humoristisch was, maar waarvan de humor toch erg achterhaald raakt en missen het niveau van klassiekers als 'Joop ter Heul' en 'Een zomerzotheid'.

In 1970 was men over de herdruk al minder positief. Het taalgebruik staat bol van de dialogen die echt niet allemaal even makkelijk te volgen zijn, aldus de recensie. Een en ander speelt zich af in een milieu dat bijna antiek is. Tegenwoordig bestaan er geen landhuizen meer die je vlotweg kan huren en bellenmeisjes behoren tot grootmoeders tijd. En ook de anders toch zo keurige IDIL is er in 1962 ook al niet meer over te spreken. Het als vlot bedoelde taaltje is doorspekt met afgrijselijkheden, zo staat er, terwijl bepaalde merkwaardige onbegrijpelijkheden een slordige bewerking naar een buitenlands origineel suggereren. Voor wie geen eisen stelt. 

Dat wil nogal wat zeggen. Dik 55 jaar geleden was dit al 'een boek voor wie geen eisen stelt'. Stel ik eisen? Ja, aan het omslag en aan de uitvoering. De criteria voor mijn verzameling zijn: een omslag van Borrebach, om een boek in redelijk tot goede staat. Bij voorkeur ook voorzien van illustraties van zijn hand. Dit verhaal heb ik gekocht en gelezen. En nee, ik vond het ook niets. Daar moet ik de recensies gelijk in geven.

Mijn hele verzameling boeken speelt zich al decennialang in het verleden af. Een verleden dat varieert van de playbackshow in de jaren tachtig, tot de HBS in de jaren zestig en van daaruit nog terug naar de crisis uit de jaren dertig. Meestal kan ik me er toch nog in vinden, anno nu. Maar dan wel bij voorkeur de verhalen over de dochters uit de arbeiders- of middenklasse. Met vertelsels over verwende nesten uit dit soort verhalen, die standaard een hekel aan school hebben, het altijd goed kunnen vinden met de dienstbode die zoals gebruikelijk dialect spreekt, de meiden die zich verloofd weten nog voordat ze zich verder ergens druk om hoeven maken, heb ik niets.

Burgemeesters Tweeling

Het heette oorspronkelijk De Stormers, omdat Storm hun achternaam was. Maar na een paar drukken werd het toch een minder goed gekozen titel. Zo ontstond Burgemeesters Tweeling. In twee edities geïllustreerd door Hans Borrebach en later nog door Herson, het pseudoniem van Herry Behrens.

Wat vond men van deze Van Marxveldt? In de jaren dertig werd het boek nog tegelijk besproken met een van haar andere boeken, De Kingfordschool, en daar ging toen de voorkeur al naar uit. In de jaren zestig, toen de tweeling inmiddels al talloze malen was herdrukt, was men nog iets minder aardig. Deze Cissy van Marxveldt-herdruk haalt het niet: in vergelijking met een boek als "Een zomer-zotheid" heeft dit verhaal niet die humor en boeiende intrige om de veroudering te weerstaan. Een mooie recensie voor: het boek is voorgoed uit de tijd.

In de jaren na de oorlog maakte Borrebach er zijn eerste omslag voor. In de bekende filmsterren variant, die zo heel erg goed verkocht. En die ook best nog wel bij de inhoud past, bovendien. Borrebach las de boeken die hij moest illustreren zelden, zo zei hij later, maar voor Cissy's werk maakte hij een uitzondering. Dat kon hij waarderen. We zien hier overigens alleen Juut, Jaap doet er voor het omslag blijkbaar niet toe.

Het verhaal van Juut en Jaap, de tweeling van de burgemeester. aldus de flaptekst op de eerste Witte Raven editie. Een gezellig en leuk boek van Cissy van Marxveldt, dat in de gebonden reeds vele drukken beleefde. Die melding moest de jonge lezers waarschijnlijk over de streep trekken. Iets dat vaak herdrukt is, moet vast leuk zijn. De lezers zien Jaap ook terug op het omslag. Een tweeling is ook altijd met twee.

In de Herson-uitgave begint de flaptekst met: Juut en Jaap de tweeling van de burgemeester, beleven op school de gekste dingen, maar thuis valt het vooral voor Juut, wel eens niet mee. Het is dan inmiddels al ver in de jaren zeventig. Herry Behrens maakte er zoals altijd nog een sprekende omslagtekening bij. Eentje die totaal niet paste bij de inhoud. En geen woord meer over een zoveelste herdruk.

We zijn dik dertig jaar verder. Inmiddels zijn de boeken van Cissy van Marxveldt al lang cultureel erfgoed. Ja, ik bezit Burgemeesters Tweeling ook. Wat ik er van vond, toen ik het gelezen had? Het lijkt vooral heel erg op allerlei andere verhalen van Cissy van Marxveldt. Het euvel waar meer schrijfsters aan beginnen te lijden, als ze langer bezig zijn.

Kwikzilver

Als je zoo'n luchtig, lenig verhaal van Cissy van Marxveldt begint te lezen, is je eerste gedachte: m'n hemel, wat een oppervlakkig, frivool gedaas in de ruimte. Zo begint een bijna negentig jaar oude recensie van Kwikzilver in Het Kind, een tijdschrift uit 1927. Het was, anno december 2015, ook precies wat ik dacht toen ik er aan begon. En die gedachte blijft je bij terwijl je, geamuseerd en meegenomen door de intrique, aan één stuk dit boek uitleest: wat een hol gebabbel en wat een zouteloos gedoe. En toch ... De tweede indruk is: knap geschreven. Staat even verderop gelezen. Dat was ook exact wat ik dacht. Maar op een andere manier, dan dat het destijds werd bedoeld. Ik vind het vooral heel knap, dat je een boek zoveel decennia later nog altijd goed uit kunt lezen. 

Dertig jaar later verscheen de tweede druk. Zoals steeds: tintelend van leven, maar vooral in het eerste gedeelte wel wat erg mondain en oppervlakkig, aldus het tijdschrift Idil, in 1956. Bij de zoveelste herdruk, een aantal wordt niet meer genoemd, uit 1970 is het geworden tot: Deze meisjesroman met ouderwetse toestanden, getypeerd door volmaakt huispersoneel zonder hartelijke gevoelens, gewilde humor en zich onnozel gedragende volwassenen die heel gemakkelijk van een wuft, leeg leven overstappen naar heldhaftig dragen van moeilijkheden kan men niet meer au serieux nemen.

Inmiddels zijn we weer ruim veertig jaar verder. Inmiddels kun je geen enkele meisjesroman meer 'au serieux' nemen. Ook niet de verhalen die toen nog als zeer leesbaar werden gezien. Maar Cissy van Marxveldt was destijds natuurlijk ook al ouderwets. En misschien wel te vaak herdrukt. Dit verhaal over Babs van Reede, die een kantoorbaantje aanneemt als haar man zijn zaak moet verkopen en ziek wordt, doet inderdaad erg onrealistisch aan. Ik heb veel meisjesboeken waarin verwende dochters naar voren komen. Die eindigen doorgaans als echtgenote van een man zonder zorgen. En als er al wel zorgen zijn, dan weten ze écht aan te pakken en dan gaat het nog wel eens fout, ook. Daar leren ze van.
  
In Kwikzilver gaat zelden wat fout. Babs blijkt heel goed te kunnen aanpakken, terwijl ze dat nooit hoefde te doen. Haar rijke vriendinnen laten haar niet in de steek, terwijl het heel normaal was geweest, als dat wel was gebeurd. Het gebeurt in al die andere, soortgelijke verhalen namelijk wel. Babs komt ook nooit echt tot inkeer. En het eindigt bovendien met een mooie nieuwe toekomst in het dan nog ideale Indië, dat in de herdruk Indonesië blijkt te heten, terwijl het zich toch nog voor de Tweede Wereldoorlog afspeelt. Een rijke toekomst, waar weer nieuwe bedienden zullen zijn. Want eigenlijk kun je ook niet zo goed zonder, als welgesteld echtpaar.

Babs lijkt op Marijke. En op Joop. En op Judith. En op nog wel meer vrouwelijke hoofdpersonen, die Cissy van Marxveldt opvoerde in de boeken die ze schreef. Want ook deze Babs is vlot, windt alles en iedereen om haar vinger, is goede maatjes met dienstbodes en kindermeisjes, maar tegelijkertijd een meisje van stand. Zoals ik ze al veel meer gelezen heb.

Het is zoals zo vaak. Een schrijfster breekt door, haar boek wordt een succes en vervolgens worden alle volgende boeken in dezelfde stijl geschreven, omdat ze zo succesvol zijn. Leuk, om die drie recensies achter elkaar te zien staan. De inhoud van het boek bleef hetzelfde, de tijd verstreek. Kwikzilver werd in 1993 nog door Westfriesland in een dubbelroman opgenomen, samen met Het nieuwe begin, ook van Van Marxveldt, onder de titel Malligheid. De eerste druk verscheen in 1926. Dat is dus best bjizonder, dat een boek zo lang mee kon. Al zal het dan op het laatst vooral uit nostalgie zijn geweest, dat het nog werd gelezen. Maar ach, dat is zo'n beetje alles, wat ik hier bespreek. Nostalgie.

Smullen bij STOK

Nee, dit wordt geen recensie over een restaurant. Dit gaat gewoon, net als altijd over boeken. Oude meisjesboeken. En over de boekenmarkt van Deventer. Want het is weer de eerste zondag in augustus geweest, dus hij was er weer, de grootste boekenmarkt van Europa. De 27e editie, aldus de website. Daarvan maak ik er al dik twintig mee. Want ik ben bezoeker sinds 1992, al weet ik zo niet uit mijn hoofd of ik ook echt alle jaren ben geweest. Maar veruit de meeste jaren wel. Eerst met mijn vriend, later met mijn man, wat overigens drie verschillende personen zijn geweest. Met de auto, met de trein en weer met de auto.

Ik heb de markt zien veranderen van een smoezelige boekenwurmenverzameling - geen deodorant, geen schone kleren, niet geschoren, u kent ze wel- tot een grote collectie verantwoorde dames omdat het even in de mode leek om boeken te lezen. De dames in de categorie: ik heb alleen maar op het gewicht gelet. Klinkt vast ook heel bekend. Wat het de laatste jaren is? Dat weet ik niet precies. Nog een enkele smoezelige boekenwurm, gelukkig geen verantwoorde dames meer. Het is vooral minder geworden. Niet alleen aan bezoekers, de laatste jaren ook qua aanbod.

Rijen en rijen Suske en Wiske stripboeken, de onvermijdelijke Arendsoog-serie, Pinkeltjes bij honderden tegelijk. En als ze dan al iets in mijn verzamelgebied bij zich hebben, zijn het de veilige, veelgevraagde veelschrijvers. Sanne van Havelte, Cissy van Marxveldt en Leni Saris. En daarbij had ik ook voortdurend last van de miscommunicatie tussen mij en de handelaar aan de overkant van de kraam. Want de laatste jaren gaat het steeds vaker zo:

Je ziet een mooi boek, passend in de verzameling. In een kringloopwinkel of op de kofferbakmarkt zou ie € 1 doen, of zo. Maar je denkt bij jezelf, dit is Deventer, dit is handel, hier denken ze dat ze goud hebben, dus er zal wel iets van € 7,50 gevraagd worden. En dan open je zo'n boek en lees je in de rechterbovenhoek met potlood: € 15. Dat idee. En het overkwam me de laatste jaren niet één keer, maar wel bij tien verschillende boeken. En ja, daar word ik chagerijnig van. Het is niet, dat ik het dan persé voor die ene euro zou moeten hebben. Maar dat het dan schaamteloos 15 keer zo veel moet zijn, daar kan ik niet tegen!

Dit jaar gingen we dus weliswaar naar de boekenmarkt Deventer, maar met een plan de campagne. We zouden alleen nog maar kijken in de kelder van de bieb, want daar was het altijd leuk scoren. En daarna nog op ons gemak snuffelen tussen de ansichtkaartkramen voor manlief. Zo gezegd zo gedaan. Ik scoorde ook dit keer weer goed bij de bieb. De meneer bij wie ik afrekende tipte me, dat er binnen nog veel meer kinderboeken te koop waren. Ik zag er inderdaad veel kinderboeken, maar ook een vitrine, met een bordje er bij. Het was van STOK, Stichting het Oude Kinderboek: alle dubbele exemplaren vandaag in de verkoop, stond er op.

Die vitrine besloeg precies mijn verzamelingsgebied, dus wij de trap op naar boven. En we werden niet teleurgesteld. Het werd ouderwets stapelen, allemaal voor, jawel, € 1 per stuk. 'Ik hoef u niet te vragen of u wel geslaagd bent', zei een vriendelijke dame toen ik uiteindelijk een hele stapel voor naar neus bij de kassa deponeerde. Ja, ik was zeker geslaagd. Wat heet. Het was gewoon smullen. Natuurlijk wil ik wel een foldertje. Ik kende STOK nog niet, maar dat moest snel veranderen.

Ze verkopen niet alleen hun dubbele exemplaren ten bate van hun stichting. Ze lenen ook oude kinderboeken uit. En de collectie is opgenomen in de catalogus van de bibliotheek. Je hoeft er niet eens lid van te zijn om 'm te kunnen doorbladeren. Het trefwoord Borrebach leverde maandag al meteen 730 treffers op. Geweldig. Dat ik hier toch al die jaren aan voorbij ben gegaan.

Het was mooi weer, afgelopen zondag. En we vonden uiteindelijk nog wat ansichtkaarten ook. Alle andere kramen hebben we inderdaad gelaten voor wat ze waren. Het zou het toch niet meer halen bij de twee goedgevulde tassen van STOK. Volgend jaar weer!

Joop ter Heul

Tja, wat moet ik nog over de meest gelezen en overal al besproken reeks van Cissy van Marxveldt schrijven? Inmiddels bijna een eeuw oud en volgens mij worden ze nog steeds herdrukt. Het verhaal is overbekend, bij iedereen die wel eens een meisjesboek van dichtbij heeft gezien.

Het gaat over Joop, voluit Josefine ter Heul, die in het eerste deel vooral veel lol maakt met haar vriendinnen op school. Die in de drie daarop volgende delen binnen een paar jaar transformeert in een chique dame uit het milieu waartoe ze behoort. Het zijn  de jaren twintig. Meisjes van ouders met geld hoeven na school niet te werken, ze mogen wachten op de ideale man, waar ze dan mee trouwen om vervolgens het leven van hun ouders na te gaan doen. En dat doet Joop al voor ze twintig is. Vele jaren later besloot Van Marxveldt nog een vijfde deel aan de serie toe te voegen,  waarin de dochter van Joop centraal staat.

Decennia lang verzorgde Hans Borrebach de tekeningen en het omslag. Steeds aangepast naar de mode van die jaren, terwijl het verhaal niet werd herzien. Nou ja, mensch werd na de oorlog mens en evenzooveele dubbele klinkers werden verwijderd. Maar de rest van het verhaal bleef zoals het eens was. En werd door steeds nieuwe generaties vrouwen gelezen.

Er is, sinds een jaar of tien, wel iets frappant aan de hand met de fraaie boeken, die ik al zeker twintig jaar in mijn verzameling wil. En ook gedeeltelijk heb. In 1995 kostte een druk uit de jaren vijftig in een antiquariaat 25 gulden. In die tijd had je voor hetzelfde geld je haar laten knippen bij de kapper. Dat was dus ook precies wat ik toen deed. Ik was student met weinig geld. En stelde me, met mijn haar weer in model, tevreden met de Witte Raven pocket editie van Joop.

Tien jaar later begon Joop ineens op de rommelmarkt te verschijnen, waar ik haar tot dan toe nauwelijks had aangetroffen. En kon ik voor vijf euro, de prijs van een broodje kroket mezelf trakteren op zo'n net na de oorlog editie van Joop. En in 2010 vond ik op de boekenmarkt van Bredevoort een twee Joopjes samen voor de prijs van een kop koffie. Het was de uitgave die ik vijftien jaar eerder nog had gezien in de etalage van De Slegte in Den Haag.

We zijn weer vijf jaar verder. Hoe Joop het nu doet op de markt weet ik niet. Boekenmarkten stellen niet veel meer voor en sites als Marktplaats zijn niets voor mij. Ik word er ramgek van de banners, de overige reclames en de bedoelt-u-misschien-dit suggesties. Cissy van Marxveldt zelf zou het al helemaal niet begrijpen. En ik denk ook, dat er nu geen meisjesboek meer geschreven wordt, waar je in 2115 nog een blog aan kunt wagen. Leve Joop!

Marijke's bestemming (de Marijke -serie)

Het is het derde deel van de Marijke-serie van Cissy van Marxveldt, maar het laat zich ook heel goed afzonderlijk lezen. De lezer wordt bijgepraat in een aantal dingen. In het eerste deel maakten we kennis met Marijke Bovenkamp, die met haar drie zussen Em, Fie en Gerda in het ouderlijk huis woont: 't Zonnehoekje. Beide ouders zijn overleden. En dan is er nog Bep, de huishoudster.

Alle vier de zussen zijn vrijgezel. Marijke zit nog op de middelbare school en is een jaar of vijftien, in het eerste deel. Hoe oud de anderen precies zijn, wordt niet duidelijk. Wel, dat ze aan het eind van deel een alle drie een man hebben. Gerda en Fie allebei een man uit de straat. Fie trouwt met Chiel, hun nieuwe overbuurman, die zijn intrek neemt in t Zonnehoekje. En Gerda trouwt met Han, de makelaar van een paar huizen verderop. Voor Em is er een planter uit Indië, die Gerard heet.

In het tweede deel is duidelijk geworden, dat Marijke moet gaan werken voor de kost. Ze wordt helpster in een rusthuis. Ruut, haar vriend uit de buurt, vindt het maar niets. Ze zijn zo goed als verloofd, maar deze verloving komt door Marijke's zo anders geworden toekomstplannen op losse schroeven te staan.

Zo begint deel drie. Marijke wordt uitgenodigd bij de grootouders van  Ruut, om nader kennis met ze te maken, maar dat wil ze helemaal niet. Ze twijfelt aan Ruut, aan zijn familie en aan hun, zoals ze dat zelf noemt, 'voorlopige verbintenis'. Ruut is zo oppervlakkig, maakt nergens ernst mee en heeft de verkeerde vrienden. Maar hij houdt van Marijke. Al zagen zijn ouders hem liever met Ada van Polland verloofd.

Wat volgt zijn de belevenissen bij de familie Van Echten en in het rusthuis. Een reis naar Menton, waar Marijke als verzorgster van een patiënt uit het rusthuis mee naar toe gaat. Daar, aan de Rivièra wijst ze aan de lopende band huwelijksaanzoeken af. Van Jan Smit, een oud klasgenoot. Van Jo, een nog jonge patiënt uit het rusthuis en ten slotte verbreekt ze ook nog haar schijnverloving met Ruut. Die zich al gauw daarna met Ada van Polland verloofd.

Marijke verlooft zich uiteindelijk ook. Met Jan van Altenburg, de zoon van de patiënt uit haar rusthuis, waar ze mee naar Menton is gegaan. Hij is helemaal geen saaie leraar, zoals ze eerst dacht, hij is aardig. Keurig en aantrekkelijk ook. Bij nader inzien.

Het is eigenlijk net het verhaal van Joop ter Heul, maar dan nog met iets meer bravoure. En het is heel duidelijk, dat de boeken van Cissy van Marxveldt als inspiratiebron voor vele schrijfsters is geweest. De Marijke reeks verscheen voor het eerst aan het einde van de jaren twintig, uitgegeven door Valkhof. Daarna nam De Erven Loosjes ze kort over, om ze over te doen aan West-Friesland. Illustrator Hans Borrebach voorzag ze zes keer opnieuw van illustraties. Kennelijk is er veel vraag naar geweest. Persoonlijk bezit ik vier van de zes  Borrebach-versies.

Er is veel over geschreven, over de boeken van Cissy van Marxveldt. En nu ik er weer eens eentje gelezen heb, moet ik het met de recensenten eens zijn. Ja, deze boeken komen op hetzelfde neer als al die andere meisjesromans, maar met een verschil. Het is niet overdreven zoet-romantisch, maar meer met humor. Knap gedaan, als je in de jaren twintig een boek schrijft, wat veertig jaar na dato nog steeds werd herdrukt, omdat er vraag naar was.

Sterker nog: volgens mij worden ze na negentig jaar nog steeds herdrukt.

De louteringkuur

Hoe heet het nu precies, dat boek van Cissy van Marxveldt uit 1928. Op de omslag staat Louteringkuur. De rugtitel luidt ook: Louteringkuur. Het schutblad vermeldt De louteringskuur en het titelblad ten slotte De louteringkuur.

Zo zie je maar, dat het voltooien van de bibliotheekopleiding toch nog ergens goed voor is geweest. Want ik heb geleerd uit te gaan van de titel, zoals deze op de titelpagina staat. De louteringkuur, dus. Een uitgave uit 1960, voor de zesde keer geheel van nieuwe illustraties voorzien. En, wat deze bijzonder maakt: de allereerste Witte Raven. De layout is anders, en op het omslag vermeldt de uitgever dat er nog een aantal boeken van Cissy van Marxveldt zullen gaan verschijnen in deze reeks, die dan nog met De Witte Raven wordt aangeduid. "Het teken voor het goede jeugdboek, zij worden uitgegeven door West-Friesland te Hoorn".


Later zouden de Witte Raven pockets een doorslaand succes worden. Om de eerste experimenten meer onderdeel te laten worden van de reeks, werd er een nieuw omslag voor ontworpen. Eentje die meer leek op de rest. Twee ontwerpen voor hetzelfde verhaal in dezelfde reeks dus. Iets unieks. De illustraties zijn in beide gevallen van Borrebach. Hij illustreerde ook al eerdere drukken van dit boek in andere reeksen. De herdruk is overigens consequenter. Daar heet het op omslag, schutblad en titelpagina De louteringkuur.

En het verhaal zelf? Tja, dat is een echte Van Marxveldt. "Haar naam behoort nog steeds tot de meest geliefde schrijfsters van meisjesboeken. En dat is geen wonder, want al haar boeken bezitten een frisheid, die nog steeds weldadig aandoet en die er tot bijdraagt, dat deze nog nooit zijn verouderd". Die zin lijkt meer op een aanbeveling voor doucheschuim, maar waar is het wel. Er zijn niet veel schrijfsters die veertig jaar na dato nog steeds met plezier gelezen worden. Dan moet je het destijds wel heel goed opgeschreven hebben. "Alle bezitten ze een nagenoeg niet te evenaren humor, maar ook diepe menselijkheid."


Cissy van Marxveldt was het grote voorbeeld voor al die andere schrijfsters van meisjesboeken. Ze schreef er vele. En ze kreeg concurrentie, maar serieus werd het nooit. Van niemand. Hans Borrebach las als illustrator nooit de boeken die hij van tekeningen moest voorzien. Hij vond het lopende bandwerk en een foute droomwereld, waar de meisjes in werden meegevoerd. Maar voor Cissy van Marxveldt heeft hij een uitzondering gemaakt. Die heeft hij wel gelezen. En proberen na te doen, bovendien.